﴿وَمِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ إِن تَأْمَنْهُ بِقِنطَارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ وَمِنْهُم مَّنْ إِن تَأْمَنْهُ بِدِينَارٍ لَّا يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ إِلَّا مَا دُمْتَ عَلَيْهِ قَائِمًا ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لَيْسَ عَلَيْنَا فِي الْأُمِّيِّينَ سَبِيلٌ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ﴾

و از اهل کتاب کسی هست که اگر به دارایی فراوانی به او اعتماد بکنی آن را به تو برمی‌گرداند و از ایشان کسی هست که اگر به یک دینار بها و اعتماد بکنی آن را به تو پس نمی‌دهد، مگر مدام بالای سرش باشی، آن به این خاطر است که گفتند: در برابر امی‌ها هیچ مسئولیتی بر ما نیست! و بر خدا دروغ می‌بندند در حالی که می‌دانند. (۷۵)

موضوع ۳۷۹: خیانت در امانت با مجوز خدایی؟!

و از اهل کتاب کسی هست که اگر به دارایی فراوانی به او اعتماد بکنی آن را به تو برمی‌گرداند و از ایشان کسی هست که اگر به یک دینار بها و اعتماد بکنی آن را به تو پس نمی‌دهد، مگر مدام بالای سرش باشی، آن به این خاطر است که گفتند: در برابر امی‌ها هیچ مسئولیتی بر ما نیست!

و بر خدا دروغ می‌بندند در حالی که می‌دانند.

 این آیه در ادامه‌ی آیات قبل است و یک نمونه دیگر از رفتار برخی از اهل کتاب را بیان می‌کند؛ رفتاری که برخاسته از خود برتربینی، خودخواهی و منیت است. در این آیه نگاه اهل کتاب را نسبت به بقیه‌ی مردم دنیا خصوصا مسلمانان به تصویر می‌کشد؛ آن‌ها نسبت به مسلمانان چه نگاهی دارند. می‌فرماید: عده‌ای از اهل کتاب از نظر عدالت و انصاف خوب هستند.

تو اگر به آن‌ها اعتماد بکنی و میلیاردها سرمایه به دست‌شان بدهی به تو پس می‌دهند.

وقتی از باب اولی پول و سرمایه میلیاردی به تو پس می‌دهند، مبلغ کم هم به تو پسش می‌دهند؛ زیرا انسانیت دارند و از آموزه‌های دین‌شان یاد گرفته‌اند که باید به وعده‌شان وفا کنند، باید امانت‌داری کنند و بعد آدم‌های کینه‌ای و حسودی نیستند.

این افراد در میان اهل کتاب وجود دارند و قرآن کریم این‌ها را بیان فرموده که این دسته هم هستند.

 هیچ‌گاه به خاطر وجود برخی افراد بد و منفی خدا نمی‌آید همه‌ی آن ملت را یک کاسه کند و همه را یک‌ جا در آن کار بد جمع بزند، این انصاف قرآن است و همیشه به این شکل است در مورد هر کسی واقعیت و حقیقت را می‌گوید. این یک عده از اهل کتاب و عده‌ی دیگر هستند دقیقا برعکس هستند؛ آنقدر دل غرض‌ورز و حسودی دارند که اگر مبلغ کمی هم به آن‌ها بدهی به تو پس نمی‌دهند.

 توجه کنیم به روایت یکی از اصحاب به نام عروه نقل می‌کنند که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌ و‌سلم یک دینار به دست او داد تا برود برای پیامبر یک گوسفند بخرد، عروه رفت و با یک دینار دوتا گوسفند خرید بعد یک گوسفند را به یک دینار فروخت و آمد پیش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم هم یک دینار آورد و هم یک گوسفند. پیامبر از این کار او خوشش آمد و برای او دعای برکتش کرد که خدا در خرید و فروش او برکت بیندازد، این دعای پیامبر صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌سلم سبب شد که عروه بعد از آن دست به هر کاری می‌زد سود می‌کرد. حالا بحث ما این است که دینار قیمت یک گوسفند یا نصف گوسفند است؛ یعنی در معامله این مبلغ این‌گونه بالا و پایین می‌زند، در یک معامله خوب با یک دینار می‌شود دو راس گوسفند خرید و در معامله معمولی با یک دینار یک گوسفند می‌شود خرید.

حالا این مبلغ وقتی مشخص شد حالا هر عصر و زمانی که باشد آدم می‌تواند بسنجد که این بدینار که الله فرموده چه مبلغی است می‌فرماید:

که اگر به او اعتماد کنی و یک دینار به صورت امانت یا قرض به او بدهی یا با او شریک بشوی یا به هر شکل دیگر آن را به تو پسش نمی‌دهد مگر این‌که مدام مطالبه‌ی حق خودت را بکنی، آن موقع شاید پولی به تو بدهد شاید هم ندهد. وقتی که با یک دینار چنین بلایی سر تو می‌آورد اگر سرمایه‌ی زیاد دست او بدهی که دیگر هیچ چیزی… از باب اولی هم آن را به تو پس نمی‌دهد.

چرا برخی از اهل کتاب این رفتار را دارند؟

«ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لَيْسَ عَلَيْنَا فِي الْأُمِّيِّينَ سَبِيلٌ» فرموده: زیرا می‌گویند ما در مقابل غیر یهودیان هیچ مسئولیتی نداریم، ما حق داریم پول غیر یهودیان را بخوریم خصوصا اگر آن طرف مسلمان باشد. ما اگر پول آن‌ها را بالا بکشیم خدا ما را مواخذه نمی‌کند. آنها به غیر یهودیان امیین می‌گفتند؛ یعنی هر کس غیر از اهل کتاب. خودشان اهل کتاب آسمانی بودند و به غیر اهل کتاب آسمانی امی می‌گفتند. این‌ها که دارند می‌گویند خدا ما را مواخذه نمی‌کند اینجا مسئله خیلی خطرناک و حساس شد. در ادامه‌ی آیه می‌فرماید؛ «وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ» این‌ها دارند بر خدا دروغ می‌بندند به هیچ عنوان خدا اجازه چنین کاری را به آن‌ها نداده و خودشان هم می‌دانند که این‌گونه نیست و الله اجازه‌ی خیانت در امانت را به هیچ کس نداده، ولی آن‌ها برای این‌که به آن حسادت و غرض‌شان پاسخ مثبت بدهند چه کار می‌کنند؟ در امانت خیانت ‌می‌کنند با مجوز خدایی، متاسفانه این فکر در میان یهودیان از آن زمان بود و تا حالا است ظاهراً تا قیامت هم که یهودی‌ها هستند این رفتار و این نگاه را نسبت به مسلمانان دارند. این آیه دارد تصویر می‌دهد که نگاه برخی از یهودیان نسبت به مسلمانان چگونه است تا آدم بفهمد که با چه کسی طرف است چه خصوصیاتی دارند تا آدم بتواند تصمیم بگیرد چگونه عمل کند.