موضوع ۳۶۴: أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِیمَ چه کسانی هستند؟

«أَوْلَى»: اسم تفضیل است، از کلمه ولْی با سکون “لام”، به معنای سزاورترین، نزدیک ترین، اولی‌ترین و می‌خواهد اولی‌ترین شخص نسبت به پیامبر ابراهیم را معرفی کند. در آیه‌ی قبل سه گروه را رد کرد که این‌ها با پیامبر ابراهیم علیه السلام هیچ نسبتی ندارند و حق ندارند خودشان را به پیامبر ابراهیم بچسبانند؛ یهودیان، نصارا و مشرکان و در این آیه می‌خواهد توضیح دهد که چه کسانی لیاقت دارند خودشان را به پیامبر ابراهیم نسبت بدهند؟

سه گروه را معرفی می‌کند؛

گروه اول «لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ» کسانی که از او تبعیت کردند. «اتَّبَعُوهُ» فعل ماضی است، یعنی کسانی که قبلا بودند و به پیامبر ابراهیم ایمان آوردند و از او تبعیت می‌کردند. مثلا پیامبر لوط علیه السلام که هم دوره بوده با پیامبر ابراهیم و با هم قوم و خویش بودند. «فَآمَنَ لَهُ لُوطٌ» (العنکبوت /۲۶) پیامبر لوط به او ایمان آورد. دیگر فرزند بزرگش اسماعیل، فرزند کوچکش اسحاق و مردمی که در دوران پیامبر ابراهیم علیه السلام بودند و بعد از پیامبر ابراهیم بودند و از آیین پیامبر ابراهیم تبعیت می‌کردند. همه‌ی اینها شامل «لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ» می‌شوند.

گروه دوم: «وَهَذَا النَّبِيُّ» این پیغمبر؛ «هذا» اسم اشاره است و «النبی» بدل هست از اسم اشاره. معلوم است که کیست؟ اشاره دارد به رسول الله صلی الله علیه و سلم به خاطر تشریف و معرفی واضح‌تر با اسم اشاره آمده است؛ هذا… وَهَذَا النَّبِيُّ این پیغمبر «وَهَذَا النَّبِيُّ» از «لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ» جدا کرده تا بگوید این‌ها دو گروه‌اند و این پیغمبر از «لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ» فرق دارد.

و فرقش چیست؟

فرقش این است که این پیغمبر دارای دین مستقلی است. در کلیات پیرو پیامبر ابراهیم علیه السلام است و خودش یک دین مستقلی آورده که البته در ادامه دین تمام پیغمبران است. منظور در توحید و مبارزه با شرک و این‌ها و از کلمه‌ی نبی استفاده کرده « وَهَذَا النَّبِيُّ،» رسول نگفته و کلمه‌ی نبی از ریشه نبأ به معنای خبر است. نبی یعنی کسی که به او خبر داده شده.

چون الله به او خبر داده که ابراهیم چه کسی بوده و چه خصوصیاتی داشته؟ در همان خبرهایی به رسول الله آمده، به او امر شده که از آیین ابراهیم تبعیت کن. «ثُمَّ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا» (النحل/١٢٣) سپس به سوی تو وحی کردیم که از ملت ابراهیم حنیف تبعیت کنی و رسول الله صلی الله علیه و سلم هم از آیین ابراهیم تبعیت کرده پس سزاوارترین مردم به ابراهیم همین پیغمبر است. تا اینجا دقت کردیم که این‌جا رسول الله صلی الله علیه و سلم به خاطر رفتار و کردارش دارد شامل «اولی النَّاس بإبراهیم» می‌شود؛ نه به خاطر ادعا و نه به خاطر نسب چون از نسل پیامبر ابراهیم است.

این دو گروه «لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَ هَذَا النَّبِيُّ» و گروه سوم «وَالَّذِينَ آمَنُوا» کسانی که ایمان آوردند. به چه کسی ایمان آوردند؟ به الله به «هذا النَّبی»

منظور کیست؟ منظور مسلمان‌هاست. در قرآن به آن‌ها «یا أیهَا الَّذِينَ آمَنُوا» گفته می‌شود. انگار این‌ها اسم علَم‌شان همین است و اینجا گفته «وَالَّذِينَ آمَنُوا».

این‌ها چرا شامل «أَوْلَى النَّاسِ بإبراهیم» می‌شوند؟

چون در خبرهایی که به رسوال الله صلی الله علیه و سلم آمده، «الَّذِينَ آمَنُوا» هم مکلف شدند از آیین پیامبر ابراهیم تبعیت کنند. همین سوره مبارکه آل عمران آیه  ۹۵ می‌فرماید: «قُلْ صَدَقَ اللَّهُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا» بگو الله راست گفت پس از ملت ابراهیم از آیین ابراهیم حنیف تبعیت کنید. همین‌طور دستور داده ابراهیم را الگویشان قرار دهند: «قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ» (الممتحنه/ ۴) برای شما اسوه حسنه هست در ابراهیم پس «الَّذِينَ آمَنُوا» در توحید و در این که حق بگویند و از باطل و ناحقی رویگردان شوند حتی اگر به ضررشان باشد مثل پیامبر ابراهیم که حق را گفت، ولی در آتشش انداختند.

این که آدم تکبر نداشته باشد نسبت به حق و خیلی خصوصیات دیگر که پیامبر ابراهیم داشته، «الَّذِينَ آمَنُوا» هم مکلف‌اند که همان خصوصیات را داشته باشند. پس دقت کردیم که «وَالَّذِينَ آمَنُوا» باز برمی‌گردد به رفتارشان و عمل‌شان.

هر مسلمانی که ادعای مسلمانی دارد شاملش نمی‌شود، شامل مسلمان‌های اهل عمل می‌شود، مسلمان‌های واقعی. چون اگر به عمل نباشد و به ادعا باشد و به اسم باشد که از اول آیه ۶۵ دارد می‌گوید که آن کسانی که ادعا دارند ولی عمل ندارند، رد می‌کند و دیگر قرآن نمی‌آید که آن مجموعه بی‌عمل را کنار بزند و یک مجموعه بی‌عمل دیگر جای آن بگذارد، این کار را نمی‌کند.

این سه گروه: «لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ، وَهَذَا النَّبِيُّ، وَالَّذِينَ آمَنُوا» مؤمنان واقعی. و در پایان می فرماید: «وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ» الله دوست مؤمنین است.

آیه با این عبارت مزیل شده یعنی ختم پیدا کرده است. و تزییل آیه شامل کل آیه می‌شود. «وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ» هم شامل « لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ» می‌شود و هم شامل «هَذَا النَّبِيُّ و هم شامل والَّذِينَ آمَنُوا.» «اللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ» یعنی الله هر سه مجموعه را دوست دارد.