موضوع ۴۳۲: مسلمان کیست؟

کلمه اسلام معنای لغوی دارد و معنای اصطلاحی. درعبارت «وَمَن يَبتَغِ غَيرَ الإِسلامِ دينًا» آیا منظور معنای لغوی است یا اصطلاحی؟ ظاهرا که نه معنای اصطلاحی منظور و نه لغوی.

معنای لغوی؛ یعنی تسلیم شدن، فرمانبری و دوری از امتناع

به قول معجم المقاییس اللغة و در این آیه منظور این نیست که آدم تسلیم بشود فقط چون هر کسی می‌گوید من تسلیم خدا هستم در هر دینی که باشد.

معنای اصطلاحی هم منظور نیست چون معنای اصطلاحی فقط به آورده‌های رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و سلم به عنوان رسول خاتم، دین اسلام، امروزه گفته می‌شود و شهرت دارد، بلکه منظور از اسلامی در این آیه آورده‌های همه انبیاست، همان چیزی که در آیه قبل بیان شد آن اسلام است؛ یعنی یک کلام منظور از اسلام در این آیه اسلامی هست که در رأسش اللّه و توحید وجود دارد و بعد از آن ایمان به همه کتاب‌های خدا و همه پیغمبران خدا آیه ۸۴ مفصل بیان شد.

پس یهودیانی که به پیامبر موسی علیه السلام یا پیامبرعیسی علیه السلام یا به رسول خاتم محمد صلی اللَّه علیه و سلم بی احترامی بکنند فرمان‌شان را نبرند این‌ها دینی غیر از دین اسلام انتخاب کرده‌اند. مسیحیانی که به پیامبر موسی یا عیسی یا محمد بی احترامی بکنند فرمان‌شان را نبرند، پس آن‌ها دینی غیر از اسلام انتخاب کرده‌اند و مسلمان‌هایی هم که به موسی یا عیسی یا محمد علیهم السلام بی احترامی بکنند و فرمان‌شان را نبرند آن‌ها هم دینی غیر از اسلام انتخاب کرده‌اند. و هر کس اللّه و توحید ندارد دینی غیر از اسلام انتخاب کرده دیگر مهم نیست که اسمش مسلمان باشد یا مسیحی باشد یا یهودی و باز این اسلامی که در آیه آمده نماز، روزه، حج، زکات در آن هست. همان طوری که ابراهیم علیه السلام، اسماعیل، پیامبر موسی، عیسی، مریم و همه آن‌ها نماز می‌خواندند یا همه آن‌ها روزه می‌گرفتند.

«یَـٰۤأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ كُتِبَ عَلَیۡكُمُ ٱلصِّیَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِكُمۡ» (بقره/١۸۳) ای کسانی که شما ایمان آوردید روزه بر شما واجب شد همان‌طوری که بر قبلی‌ها هم واجب بوده. یعنی همه آن‌ها نماز داشتند، روزه داشتند و از پیامبر ابراهیم علیه السلام به بعد حج داشتند.

که اللّه فرموده: «وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبیتِ مَنِ استَطاعَ عَلَیْهِ سَبِیلَا» (آل‌عمران/٩۸) از جانب اللّه بر کسانی که توانایی دارند واجب است که حج خانه خدا بکنند و هر کس کفر بورزد، «وَ مَن کَفَرَ» دیگر مسلمان نیست.

«وَمن کَفَرَ فَإن اللّه غنیٌ عَنِ الْعَالَمیِنَ» هر کس کفر بورزد یعنی تسلیم حکم خدا به عنوان حج که یکی از احکام خداست نشود، آن شخص دیگر مسلمان نیست شامل «وَ من کَفَرَ» می‌شود. و اللّه هم از کافران بی نیاز است. حالا این حجّ خودش یک نشانه اسلام است به مثل نماز که نشانه اسلام است، به مثل روزه که نشانه اسلام است، حجّ هم نشانه اسلام است.

یهودیان، نصارا، بودائیان، زرتشتیان و حتّی کسی اگر به نام مسلمان باشد و حجّ را قبول نداشته باشد، حالا به هر دلیل به دلیل مخالفتش و مشکل داشتنش با مثلا عرب‌ها یا به هر دلیل دیگر حجّ را قبول نداشته باشد، این‌ها تسلیم دینی غیر از دین اسلام هستند و دینی غیر از دین اسلام بودن را انتخاب کردند و کسی که دینی غیر از دین اسلام را انتخاب کند هم، در ادامه فرموده: «فَلَن یُقْبلَ مِنهُ» اللّه از او نمی‌پذیرد و در آخرت هم خسارت می‌بیند.

البته تا این جا آن اصول و کلیاتی است که همه ادیان با آن‌ها اتفاق داشتند و بعد از آن هنوز داریم اصول متفق علیه به مثل صداقت، به مثل تشکیل خانواده بر اساس دین اسلام که در همه ادیان وجود داشته و در همه ادیان زنا حرام بوده، در همه ادیان مشروب حرام بوده و دیگر. حالا تا برسیم به مسائل جزئی که فقط ویژه دین اسلام باشد یا برخی ادیان دیگر، ولی در تمام آن ادیان کلیات‌شان با همدیگر  مشترک بوده که همه آن‌ها دین اسلام می‌شود. پس خلاصه این که قبول داشتن قرآن به عنوان کلام اللّه شرط مسلمان بودن است. قبول داشتن محمد صلی اللَّه علیه و سلم به عنوان پیغمبر خاتم شرط مسلمان بودن است و هر کس این‌ها را قبول دارد او مسلمان می‌شود.

از روز اول که الله دین را بر روی زمین فرستاد، دین اسلام بوده همه‌ی انبیاء تابع دین اسلام بودند مثلاً: پیامبر نوح علیه السلام به قومش می‌گوید: «وَ أُمِرتُ أن أکُوُن مِنَ المُسلِمین» (یونس/ ۷۲) و من امر شده‌ام که از مسلما‌ن‌ها باشم. پیامبر ابراهیم علیه السلام در سوره مبارکه‌ی بقره آیه ۱۲۸ می فرماید: «رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ» خدایا و ما دو نفر را مسلمان قرار بده؛ یعنی خودش و فرزندش اسماعیل علیهم السلام، ما دو نفر را مسلمان برای خودت قرار بده و از ذریه‌ی ما، از بچه‌های ما هم امّتی مسلمان پدید بیاور، این از پیامبر ابراهیم و پیامبر اسماعیل علیهم السلام. در مورد قوم لوط می فرماید:

«فَمَا وَجَدۡنَا فِیهَا غَیۡرَ بَیۡتࣲ مِّنَ ٱلۡمُسۡلِمِینَ» (ذاريات/ ۳۶) ما غیر از یک خانه‌ی مسلمان کسی را پیدا نکردیم؛ یعنی خانواده دیگری، خانواده‌ی مسلمان دیگری در آن شهر یافت نمی‌شد؛ یعنی خانواده‌ی پیامبر لوط نامیده «بَیْت مِنَ الْمُسْلِمین» همین مسلمین و مسلمانی که خودمان می‌گوییم. پیروان پیامبر موسی علیه السلام وقتی که فرعون تهدیدشان کرد که دست و پای‌شان را قطع می‌کند دعا کردند: «رَبَّنَاۤ أَفۡرِغۡ عَلَیۡنَا صَبۡرࣰا وَ تَوَفَنَا مُسْلَمَیْن» (اعراف/ ۱۲۶) پروردگارا صبر را بر ما بریزان، سرازیر بکن «وَتَوَفَنَا مُسْلمین» و ما را از دنیا ببر در حالی که ما مسلمان هستیم، مسلمان ما را از دنیا ببر، این از پیروان پیامبر موسی علیه السلام و اتفاقاً خود پیغمبر موسی علیه السلام هم به آن‌ها می‌گوید:

«وَقَالَ مُوسَىٰ یَـٰقَوۡمِ إِن كُنتُمۡ ءَامَنتُم بِٱللَّهِ فَعَلَیۡهِ تَوَكَّلُوۤا۟ إِن كُنتُم مُّسۡلِمِینَ» (يونس/۸۴) ای قوم من اگر شما به اللَّه ایمان آوردید، پس باید بر اللّه توکل کنید اگر شما واقعاً مسلمانید، اگر مسلمان واقعی هستید، «إن کُنتُمْ مُسْلِمین» این هم از پیامبر موسی و قومش. پیامبر عیسی علیه السلام می‌گفت که قومش به پیامبر عیسی گفتند: «قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ» حوارییون گفتند ما یاری دهندگان الله هستیم «ءامنا بالله» به الله ایمان داریم «وَاشْهَدْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ» و گواه باش که ما مسلمانیم (آل عمران/۵۲)  قبلا خواندیم این آیه را و در مورد پیغمبر خاتم، رسول الله صلی الله علیه و سلم سوره مبارکه انعام آیه ۱۶۲ و۱۶۳می‌فرماید:

«قُلْ إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ» بگو نماز من، عبادت من، زندگی من، مرگ من همه و همه برای الله صاحب جهانیان است «لاٰ شَرِيكَ لَهُ وَ بِذٰلِكَ أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ» هیچ شریکی ندارد الله و به این امر شده‌ام و من از اولین مسلمان‌ها هستم، که همین دعای استفتاح همه‌ی خودمان می‌خوانیم؛ یعنی یکی از دعاهایی است که قبل از شروع سوره مبارکه فاتحه سر نماز در رکعت اول خونده می‌شود «لاشریک لهُ و بذلک امرت وانا من المسلمین» یعنی همه‌ی مسلمان‌ها آن‌جا می‌گویند که خدایا ما هم از جزو مسلمان‌ها هستیم، یعنی چی؟ یعنی این یک خط راست نقطه‌ی شروع و نقطه‌ی پایان با یک خطِ راستی به همدیگر وصل می‌شود و همه‌ی انبیا روی همین خط راست به‌نام اسلام آمدند زندگی کردند و از دنیا رفتند، پیروان واقعیِ پیغمبران هم روی همین خط راست زندگی کردند، مسلمان بودند و مسلمان از دنیا رفتند و این اختلافاتی که بین مسلمان‌ها و یهودیان و نصرانیان و بقیه‌ی ملت‌ها که می‌بینیم این‌ها از دین اسلام نشات نمی‌گیرد؛

چون دین اسلام که یک دین بوده، ریشه اختلاف به آن‌جا بر نمی‌گردد، ریشه اختلاف به تبدیل و تحریفاتی بر می‌گردد که درون آن دین خودشان ایجاد کردند، به آن رقابت‌هایی بر می‌گردد، به آن حسادت هایی برمی‌گردد که هر کدام خواستند دیگری را حذف کنند، به اینجا بر می‌گردد و به قول شیخ بهایی می‌گوید: آبادی میخانه ز ویرانی ماست، جمعیت کفر از پریشانی ماست/ اسلام به ذات خود ندارد عیبی، هرعیب که هست از مسلمانی ماست.