موضوع ۴٠۱: دو قرائت در عبارت «بِمَا كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ»‌.

در عبارت «بِمَا كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ» دو تا قرائت وجود دارد؛ جمهور قراء (اکثریت قاریان) خوانده‌اند: «بِمَا كُنْتُمْ تَعلَمُونَ الْكِتَابَ». تَعلَمُونَ فعل مضارع از عَلِمَ یَعلَمُ؛ یعنی شما ربانی باشید بخاطر این‌که کتاب را یاد گرفته‌اید، کتاب را خوانده‌اید، کتاب را بلد هستید. و ابن عامر و حمزه، عاصم، کسائی و خلف خوانده‌اند: «بِمَا كُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ» شما آدم‌های ربانی باشید؛

زیرا کتاب را به دیگران آموزش دادید «تُعَلِّمُونَ» از باب تفعیل است برای این که معلم دیگران بودید به دیگران یاد دادید و وقتی هر دوتا قرائت را کنار هم می‌گذاریم می‌شود تعلیم و تعلم یاد گرفتن و یاد دادن و این خیلی مهم است که آدم چیزی را که یاد گرفت آن را به دیگران یاد بدهد؛ این سبب می‌شود هم خود شخص آن علم برایش جا بیفتد و هم سبب می‌شود لطفی در حق دیگران بکند؛ زیرا هم دارد به آن‌ها علم یاد می‌دهد و هم سبب ترویج آن علم می‌شود و بعد از یاد گرفتن و یاد دادن کتاب می‌آید درس کتاب «وَبِمَا كُنْتُمْ تَدْرُسُونَ» تَدْرُسُونَ از ریشه دَرَسَ و درس در اصل به بقایای آثار یک چیز کهنه گفته می‌شود (به فرموده خلیل در العین).

وقتی گذر زمان سبب شود آثاری در یک چیز ایجاد شود به آن درس گفته می‌شود. به خواندن از آن جهت درس و دراسه و مدارسه گفته می‌شود که با بیان و تکرار و مرور و تدبر و تفکر و بالاخره زمان گذاشتن با گذر زمان آن علم در ذهن تثبیت می‌شود. آثار آن علم در ذهن باقی می‌‌ماند یا که آن شخص آن علم را حفظ می‌کند به همین خاطر به این‌ها درس گفته شده و البته همه ملت‌ها مکلف بودند در کتاب آسمانی‌شان تفکر و تدبر بکنند، مدام مرورش بکنند؛ زیرا درس و مدارسه سبب فهم بهتر می‌شود. در مورد اهل کتاب فرموده: «أَلَمْ يُؤْخَذْ عَلَيْهِمْ مِيثَاقُ الْكِتَابِ أَنْ لَا يَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ وَدَرَسُوا مَا فِيهِ» (اعراف/ ۱۶۹) مگر در کتاب از آن‌ها پیمان گرفته نشده که بر خدا دروغ نبندند؟

از زبان خدا جز حق نگویند مگر این پیمان از آن‌ها گرفته نشده است؟

«وَدَرَسُوا مَا فِيهِ» و این را در آن فهم و مطالعه کردند، خواندند و خوب یاد گرفتند که این را باید رعایت بکنند، پس چرا رعایت نمی‌کنند؟ و در حدیثی از رسول‌الله صلی الله علیه و سلم به روابط صحیح مسلم نقل شده: «و ما اجتَمَعَ قَومٌ في بَيتٍ مِن بُيوتِ اللّه ِ يَتلُونَ كتابَ اللّه ِ و يَتَدارَسُونَهُ بينَهُم إلاّ نَزَلَت علَيهِمُ السَّكينَةُ» گروهی نیستند که در خانه‌ای از خانه‌های خدا جمع بشوند بعد کتاب خدا را تلاوت بکنند «يَتلُونَ كتابَ اللّه» و بعد آن را بین خودشان مدارسه بکنند «و يَتَدارَسُونَهُ بينَهُم» درس آن کتاب را بین خودشان مدارسه و مذاکره بکنند در موردش صحبت بکنند تفکر داشته باشند گفت‌وگو بکنند و همه این‌ها شامل «يَتَدارَسُونَهُ بينَهُم» می‌شود.

پس بعد از تلاوت هم مدارسه‌ی کتاب آمده؛ مثل آیه که بعد از «تُعَلِّمُونَ الْكِتَابَ» یا «تَعلَمُونَ» آمده «تَدْرُسُونَ» حالا هرکس این‌ها را انجام داد پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده: پاداشش می‌شود؛ «نَزَلَت علَيهِمُ السَّكينَةُ» الله برای‌شان آرامش نازل می‌کند «و غَشِيَتهُمُ الرَّحمَةُ» و رحمت الله آن‌ها را در بر می‌گیرد.

خب واضح است دیگر چرا؟

زیرا با این کار (با تلاوت کتاب و مدارسه‌ی کتاب) به یک‌سری معانی پی می‌برد و به یک‌سری رفتارهایی پی می‌برد و در اثر آن رفتار، بینش، اخلاق و ایمان شخص در زندگی‌اش به آرامش می‌رسد و رحمت الله هم او را در برمی‌گیرد، ملائکه حول آن‌ها را می‌پوشانند؛ «و حَفَّتهُمُ الملائكةُ، و ذَكَرَهُمُ اللّه فيمَن عِندَهُ» الله از این‌ها یاد می‌کند پیش کسانی‌که نزد او هستند (پیش ملائکه مقرر الله آن‌ها را یاد می‌کند) آن‌ها را به نیکی یاد می‌کند. واقعاً چه لطف بزرگی است که در حق یک شخص می‌شود وقتی کتاب الله را مطالعه می‌کند ‌‌و تفکر و تدبر می‌کند.

در پایین همین حدیث فرمودند: «ومن بَطَّأَ به عَمَلُهُ لم يُسْرِعْ به نَسَبُهُ» کسی که عملش کوتاه باشد و با عمل نتواند به جایی برسد نسبش او را به جایی نمی‌رساند؛ یعنی اگر کسی می‌خواهد در عمل جلو بیفتد باید نسبت به کتاب خدا همین مسائل را رعایت بکند آن را بخواند، در آن تدبر بکند و جاهایی که برایش میسر است را به دیگران یاد بدهد این سبب می‌شود که آدم به جلو بیفتد، زندگی‌اش درست شود، ایمان، رفتار و اخلاقش درست شود و اگر این آدم را به جلو نینداخت اصل و نسب آدم هیچ کاری نمی‌تواند برایش انجام دهد.