صفحه ۱۸۳

«وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ ۖ وَاصْبِرُوا ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ» (انفال/۴۶)

و از الله و رسولش اطاعت کنید و با هم نزاع نکنید که سست می‌شوید و هیبت شما می‌رود. و صبر کنید که الله با صابران است.

در آیه قبل بیان فرمود؛ یک: شما وقتی با یک گروهی مواجه شدید، محکم بایستید. و دوم: الله را بسیار یاد کنید، خودتان را نیازمند الله ببینید. و سوم: از الله و رسولش اطاعت کنید؛ خودتان تصمیم نگیرید، به ضوابط و آن‌چه که الله و رسول گذاشته پایبند باشید. و چهارم: با همدیگر نزاع نکنید؛ داخل یک جمع امکان دارد سلیقه‌های فردی خیلی با همدیگر متفاوت باشد ولی شما به خاطر آن سلیقه‌ها با همدیگر نزاع نکنید، کشمکش نکنید، با هم جر و بحث نکنید که اگر این کار را انجام دادید از درون سست می‌شوید، انگیزه‌تان می‌ریزد. با هم نزاع نکنید؛ یعنی هر آن‌چه که باعث انسجام می‌شود آن‌ها را انجام دهید و همبستگی‌تان را بالا ببرید، ظرفیت‌تان را بالا ببرید، با هم مشورت کنید، دلتان با هم صاف باشد، همدیگر را برادر ببینید و تمام این کارها را رعایت کنید تا به نزاع منتهی نشود که اگر به نزاع منتهی شد دیگر از درون انگیزه‌ شما می‌ریزد. «فَتَفْشَلُوا»: سست می‌شوید، بی‌انگیزه می‌شوید، و از بیرون دیگر هیبت شما می‌رود. «وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ» یک اصطلاح است؛ یعنی بادتان خالی می‌شود، یعنی دیگر هیبت‌تان خالی می‌شود، توخالی می‌شوید، دیگر کسی از شما حساب نمی‌برد که البته در فارسی هم همین اصطلاح به کار می‌رود، می‌گوید فلانی بادش در رفت، یعنی اول یک غروری، تکبری و الان به خاک سیاه نشسته، دیگر تمام شد؛ این یعنی این‌که دیگر چیزی ندارد و همه چیز را از دست داده است: «وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ» – «وَاصْبِرُوا» و صبر پیشه کنید، که البته انسان خیلی باید با ظرفیت باشد که در یک جمع با توجه به سلیقه‌های مختلف تحمل کند. خیلی وقت‌ها دارد حق می‌گوید ولی حرفش را نمی‌پذیرند. بالاخره به انواع سختی‌ها، به انواع بی‌مهری‌ها، ممکن است مواجه شود ولی نباید آن بی‌مهری را به بدی تفسیر کند، به دشمنی یا به نزاع بکشاند. باید صبر کند آن نامهری‌ها را که الله با صابران است. این مهم است که الله با این صبوری با تو باشد. چون وقتی الله با کسی همراه شد یا با قومی همراه شد آن‌ها را پیروز می‌کند.

«وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بَطَرًا وَرِئَاءَ النَّاسِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ۚ وَاللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ» (انفال/۴۷)

و نباشید به مثل کسانی که از شهرشان با تکبر و برای نمایش دادن به مردم خارج شدند و صد عن سبیل‌الله می‌کنند، در حالی که الله به تمام کارهایی که انجام می‌دهند احاطه دارد.

باز از شروط موفقیت می‌فرماید که شما مخلص باشید، عبرت بگیرید از این قومی (قوم کافر) که از شهرشان با غرور بیرون آمدند، «بَطَرًا»: یعنی غرور، یعنی به خاطر آن داشته‌هایی که دارد الان به او حس غرور دست داده است، این می‌شود «بَطَرًا» – «وَرِئَاءَ النَّاسِ»: برای نمایش، برای مانور که توجه مردم را به خودش جلب کند، افکار عمومی را به سمت خودش جذب کند، این می‌شود «رِئَاءَ النَّاسِ» برای خودنمایی. می‌گوید با این غرور بیرون آمدند و کارشان هم هست که مردم را از راه الله باز بدارند. می‌گوید شما دیگر مثل این‌ها نباشید. شما مخلص باشید، اخلاص داشته باشید، برای خدا باشید؛ زیرا الله به آن‌چه که انجام می‌دهند کاملاً احاطه دارد، یعنی این‌که با وجود این همه سیاست و تبلیغات ولی هیچ کدام از آن کارهایشان خارج از تسلط الله نیست. الله کاملاً بر کارهایشان، بر افعالشان مسلط است. این می‌شود: «وَاللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ» کاملا احاطه دارد.

«وَإِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لَا غَالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّي جَارٌ لَكُمْ ۖ فَلَمَّا تَرَاءَتِ الْفِئَتَانِ نَكَصَ عَلَىٰ عَقِبَيْهِ وَقَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكُمْ إِنِّي أَرَىٰ مَا لَا تَرَوْنَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ ۚ وَاللَّهُ شَدِيدُ الْعِقَابِ» (انفال/۴۸)

و زمانی که شیطان برایشان اعمالشان را مزین کرد. و گفت: «امروز هیچ‌کس نیست که بر شما غالب شود و من همراه شما هستم.» وقتی دو گروه همدیگر را دیدند به عقب برگشت و گفت: «من از شما بری هستم، من چیزهایی که شما نمی‌بینید را می‌بینم، من از خدا می‌ترسم.» و الله شدید العقاب است.

و به یادتان بیاورید یک صحنه‌ای اتفاق افتاد! آن‌جا که شیطان برایشان (برای همان کافران) اعمالشان را مزین کرد و گفت که امروز هیچ‌کس نیست که بر شما غالب شود، شما هستید که غالبید و من همراه شما هستم، کمک کار شما هستم: «وَإِنِّي جَارٌ لَكُمْ»، ولی وقتی که دو تا گروه همدیگر را دیدند‌ «تَرَاءَتِ الْفِئَتَانِ»: نزدیک هم قرار گرفتند، در حدی که حالا دیگر دو سپاه داشتند همدیگر را می‌دیدند، به پشت سرش برگشت، عقب عقب برگشت، «نَكَصَ»: یعنی رجوع کرد، یعنی فرار کرد، یعنی به پشت سربرگشت و گفت: «من از شما بری هستم، من اصلاً کاری به کار شما ندارم، من این‌جا هیچ کاره هستم، من چیزهایی را می‌بینم که شما نمی‌بینید. من از خدا می‌ترسم و الله شدید العقاب است. می‌گوید این صحنه! شیطان با وسوسه آمد و آن همه نقشه و حقه و حیله (حیله‌های شیطانیش) و تحریک آن کافران و دمیدن در تعصبشان، و بالاخره آن کافران را کشاند، آن‌ها را به سمت مدینه آورد که مسلمانان را نابود کنند. و دیگر شیطان هم چنان به خودش مغرور شد که می‌گفت: «نقشه‌هایم من الان دارد به ثمر می‌رسد و نقشه‌هایم دارد می‌گیرد، و شما بجنگید که پیروز می‌شوید. و اگر پیروز شدید توحید را از بین می‌برید، پیغمبر را می‌کشید، مسلمان‌ها را می‌کشید، و دین نابود می‌شود و قشنگ این می‌شود همان هدف شیطان، با کمال غرور این حرف‌ها را می‌زد.» به خودش می‌گفت،  پیش خودش فکر می‌کرد یا به آ‌ن‌ها می‌گفت. حالا به شکل یک انسانی، یا این چیزهایی که شیطان برای خودش مرور می‌کرد که قشنگ این کارها را مدیریت کرده، به این‌جا رسانده، و با کمال غرور دارد این‌طور بیان می‌کند. و من هم همراه شما هستم، ادامه می‌دهم، تا لحظه‌ی آخر که دیگر پیروز شوید و دین خدا را سر به نیست کنید، «وَإِنِّي جَارٌ لَكُمْ»: همراه شما هستم. ولی وقتی که صحنه جدی شد و دو تا سپاه مسلمان و کافر رو در روی هم قرار گرفتند؛ شیطان عقب عقب برگشت، گفت که اصلاً من کاره‌ای نیست، من چکار به کار شما دارم، من را شریک کارهایتان نکنید، اصلاً من با شما نیستم، «إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكُمْ»: خودش را تبرئه کرد و فرار کرد و رفت. من یک چیزهایی می‌بینم شما نمی‌بینید؛ نزول ملائکه می‌دید، نصرت خدا را می‌دید، یا هر چیزی که می‌دید! من یک چیزهایی  دارم می‌بینم، متوجه هستم که شما نمی‌بینید، من از خدا می‌ترسم. الله شدید العقاب است. و همین ترس و هیبت خدایی شیطان را گرفت و پا به فرار گذاشت و آن‌ها را به حال خودشان رها کرد و این یکی (این شیطان) قسر در رفت. و شیطان در همه‌ی قضایا این‌طوری عمل می‌کند نه فقط آن یکی، همیشه بعد از نابودی یک شخص خودش را از آن تبرئه می‌کند. و خواندیم در آیات قبل، مفصل از ابتدای سوره مبارکه انفال حمایت الله از مومنان، و الله گفت: «من از شما حمایت می‌کنم، با شما هستم.» و این که الله گفت من با شما هستم، چطوری به حرفش عمل کرد و چطوری، چه کارهایی انجام داد و چقدر خوب و قوی این همراه بودن خودش را تا به پایان ادامه داد، این نصرت الله و همراه بودن الله. و این شیطان (فعل شیطان) که گفت من با شما هستم و چطوری وسط کارزار در مرحله حساس خودش را بیرون کشید، رفت و این مشرکان بدبخت را نابودشان کرد و آن‌هایی که مردند را روانه جهنمشان کرد. مقایسه فعل الله و راهنماییهای الله و این فعل شیطان که هدفش بدبخت کردن انسان است.

«إِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هَٰؤُلَاءِ دِينُهُمْ ۗ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ» (انفال/۴۹)

آن هنگامی که منافقان و کسانی که در دلشان مرض بود، می‌گفتند که این‌ها دینشان آن‌ها را مغرور کرده است. (دین‌شان آن‌ها را گول زده) و کسی که بر الله توکل کند پس بی‌شک که الله بسیار قدرتمند حکیم است.

حالا این جنگ دو طرفه که از طرف مسلمان‌ها از هر نظر در ضعف بودند و این دلی که برای جنگ داشتند، دل قویی که داشتند و چطور حاضر بودند در همچنین جنگی شرکت کنند و دست به شمشیر ببرند علیه آن‌همه سران بزرگ با آن‌همه لشکر قوی و تجهیزات و تسلیحات و این گروه کوچک و ضعیف، چطور دل جنگ آوردند؟ عجب! این‌ها دیگر که هستند؟ این‌ها دیگر چه دلی دارند؟ چه شده که این‌ها این‌قدر به خودشان مغرور شدند، می‌خواهند با این گروه عظیم و باهیبت بجنگند؟ چه شده؟ دینشان آن‌ها را مغرور کرده، یا گولشان زده، و فکر می‌کنند همین که می‌گویند خدا با ماست، ما مسلمانیم، ما ایمان داریم، و این حرف‌ها، فکر کردند با همین حر‌ف‌ها …، گول همین حرف‌ها را خوردند، گول دین و ایمانشان را خوردند. فکر کردند با همین حرف‌هایی که بزنند و خودشان را تحریک کنند و بیایند همین‌طور بجنگند، فکر می‌کنند پیروز می‌شوند! این‌ها نیست و نابود می‌شوند، این‌ها دارند به جوغه اعدامشان می‌آیند. منافقان درباره مؤمنان این حرف‌ها را می‌زدند؛ آن‌هایی که در دلشان مرض بود این حرف‌ها را این‌طور تحلیل می‌کردند. (این کارهای مسلمان‌ها را) ولی الله می‌گوید اتفاقا هر کس بر الله توکل کند، پشتوانه‌اش را، تکیه‌گاهش را «يَتَوَكَّلْ»: تکیه‌گاهش را الله قرار دهد، الله است که دیگر با آن‌ها طرف است،  نه مسلمان‌ها، یعنی الله از مسلمانان حمایت می‌کند. الله هم که معلوم است؛ هم عزیز است، غالب و قدرتمند است و هم بسیار حکیم است، کاردان است، می‌فهمد که کار را چطور به سرانجام برساند.

«وَلَوْ تَرَىٰ إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا ۙ الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ» (انفال/۵۰)

و اگر تو می‌دیدی آن زمانی که وفات می‌دهند آن کسانی را که کافر شدند! ملائکه می‌خواهند آن‌ها را وفات دهند. اگر تو می‌دیدی که چگونه بر چهره‌هایشان و بر گرد‌ه‌هایشان می‌زنند و بچشید عذاب سوزناک، بچشید عذاب آتش.

 این‌ها با آن اذیتشان، با آن غرور و تکبرشان و همراهی منافقان با همان کافران، آدم‌های مریض دل، مریض احوال که با آن‌ها همکاری می‌کردند، ایمانی هم در دلشان نیست و در مقابل خدا قد علم کردند و به خودشان جرأت دادند و ایستادند. می‌گوید که این‌ها که الان در دنیا این‌طوری رفتارشان دیگر معلوم است که چقدر مغرورانه دارند پیش می‌روند؛ ولی تو اگر موقع مردنشان ببینی! که آن‌جا ملائکه همین‌طور دارند بر چهره‌هایشان و بر گرده‌هایشان می‌کوبند و همین طور که دارند ضربه می‌زنند، ضربه پشت ضربه، پشت سر هم دارند ضربه می‌زنند بر چهره و گرده‌‌شان، همین طور هم به آن‌ها می‌گویند یالا روح دهید، جان بکنید و بروید عذاب آتش را بچشید: «وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ». حالا دیگر این‌ها در دست کسان دیگر افتادند. چرا این‌طور؟! چرا این‌قدر وحشتناک؟! و این ملائکه این‌ این بلا را سر این‌ها در می‌آورند؟

«ذَٰلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَأَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ» (انفال/۵۱)

آن به این خاطر است که همان چیزهایی که دستانشان از پیش فرستاده است. و این‌که بدانید که الله نمی‌خواهد اصلاً نسبت به بندگانش ظلم کند.

این کارها یا نتیجه اعمال و رفتاری که خودشان داشتند، نتیجه همان کارهای خودشان است، با دست خودشان فرستادند. الله ذره‌ای هم نمی‌خواهد ظلم نمی‌کند، این‌ها هیچ‌کدام ستم از جانب خدا نیست. این‌ها همان چیزی است که خودشان انتخاب کردند، این نتیجه‌ی همان انتخاب، همان مسیر است.

«كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ ۙ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ ۚ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقَابِ» (انفال/۵۲)

همچون راه و رسم آل‌فرعون (همچون سرنوشت آل‌فرعون) و کسانی که قبل از آن‌ها بودند. (چکار کردند؟) به آیات الله کافر شدند، در نتیجه الله آن‌ها را به خاطر گناهانشان گرفت. بدون شک که الله بسیار قدرتمند و شدید العقاب است، سخت کیفر است.

 می‌گوید این‌ها اگر به این عقوبت دچار می‌شوند، آل فرعون هم از قبل همین کیفرها را دیدند و قبل از آل‌فرعون که غرق شدند، قوم نوح، عاد، بقیه که غرق شدند، به آیات خدا کافر شدند و بعد از کافر شدن به آیات خدا به همین سرنوشت دچار شدند؛ یعنی نیست و نابود شدند، هم در دنیا شکست خوردند و هم موقع مردن آن‌ها را چشیدند و کشیدند. بدون شک الله قوی و شدید العقاب است.