صفحه۷۱

«وَلَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ»(آل‌عمران/١٥٨)

و اگر مردید یا کشته شدید، قطعاً به سوی الله محشور می‌شوید.

خب همین‌جا یک توضیحی خدمت شما عرض کنم که در فهم قرآن و در ترجمه‌ی قرآن خیلی مهم است که ما سعی کنیم موقع قرآن خواندن از قوه‌ی تخیل خود استفاده کنیم، قوه‌ی تخیل یکی از ابزارهایی است که الله به بندگان خود داده و یکی از مهم‌ترین قوه‌های وجودی ما انسان‌ها است، یکی از بهترین نعمت‌های الله است که برای رسیدن به هدایت خیلی می‌تواند نقش داشته باشد. تخیل این است که آدم یک چیزی را به‌صورت مجازی در ذهن خود تصور کند، حسی نیست، لمسی نیست که آدم به آن دست بزند، در ذهن خود تجسم می‌کند. ما وقتی که قرآن کریم می‌خوانیم بیاییم آن موضوعاتی که الله دارد برای ما بیان می‌کند در ذهنمان تجسیمش کنیم.

مثلا همین آیه «وَلَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ» خب تصور کنیم که همه‌ی انسان‌ها یا با مرگ طبیعی می‌میرند «مُتُّمْ» یا که توسط کسی کشته می‌شوند «أَوْ قُتِلْتُمْ» و بعدش «لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ» یعنی بعد از مردن دوباره شما جمع می‌شوید پیش الله و آن‌جا گرد آورده می‌شوید، پس ما یک روزی در پیشگاه الله جمع خواهیم شد و این در ذهن خود تجسم کنیم که در پیشگاه الله هستیم، آن‌جا حاضر هستیم و این قضیه الله دارد بیان می‌کند و صددرصد اتفاق خواهد افتاد. حالا ما اگر این کار را انجام ندادیم، چه می‌شود؟ خیلی سرد و بی روح از آن آیه‌ی قرآن عبور می‌کنیم، بدون این‌که در ما اثری بگذارد و یکی از بزرگترین مشکلات ما موقع خواندن قرآن این است. منتها یک مسئله هم این‌جا وجود دارد و آن این‌که ما فقط آن‌چه که الله بیان فرموده را تجسم کنیم، چیزهای اضافی دیگر از ذهن و خیال خودمان به آن اضافه نکنیم که دیگر وارد خرافات می‌شویم، دقت می‌فرمایید این مسئله بسیار مهم است. حالا ما وقتی که با آن ارتباط می‌گیریم، با آن معنا توسط همین قوه‌ی تجسم به آن معنایی که الله بیان فرموده ما ارتباط می‌گیریم و وقتی که ارتباط گرفتیم روح‌مان وایمان‌مان تر و تازه می‌شود و دقیقا ایمان توسط همین قضیه بالا می‌رود و اگر این نباشد ایمان می‌کند افت می‌کند، همه چیز برای او بی روح می‌شود، حتی زندگی خودش هم یک زندگی بی روح و بی معنایی می‌شود، خب پس این به این شکل ما سعی کنیم که همیشه این مرام را در موقع تلاوت قرآن داشته باشیم و حی و حاضر و تر و تازه قرآن را بخوانیم و به معانی قرآن به این شکل توجه کنیم.

«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ»(آل‌عمران/١٥٩)

پس به رحمت الله تو برای آن‌ها نرم شدی و اگر تند خو و غلیظ‌القلب بودی از اطرف تو پراکنده می‌شدند، پس از آن‌ها بگذر و دست‌های خودت را بلند کن برای آن‌ها از الله طلب بخشش کن و در مسائل با آن‌ها مشورت کن. پس وقتی که عزم خود را جزم کردی پس آن‌موقع بر الله توکل کن، الله انسان‌های متوکل را دوست دارد.

پس به رحمت الله تو برای آن‌ها نرم شدی، از رحمت وسیع الله بود، اخلاق تو بر آن‌ها نرم شد و اگر تو تند خو و غلیظ‌القلب بودی «فَظًّ» بدون انعطاف، یعنی طبق قانون اگر برخورد می‌کردی، آن‌ها اشتباه کردند، به دستور تو عمل نکردند و الان سزاوار سرزنش هستند که با آن‌ها تند برخورد کنی «فَظًّا» و بعد طبق آن قانونی که به آن‌ها اعلام کردی بدون احساس، بدون رعایت حال‌شان با آن‌ها برخورد کنی، مجازات کنی، تنبیه‌شان کنی، اگر تو این طوری عمل می‌کردی، اخلاقت این طوری بود «لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ» از اطرف تو پراکنده می‌شدند«فَاعْفُ عَنْهُمْ» پس از آن‌ها بگذر، خطا کردند، اصلا نزدیک بود تو بمیری، تو آسیب دیدی، عموی تو فوت شد، خیلی از یاران خود را از دست دادی به دلیل همان نافرمانی آن‌ها، خیلی صدمه‌ی بزرگی به تو وارد شد، با این وجود تو آن‌ها را عفو کن. «وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ» و دست‌های خودت را بلند کن برای آن‌ها از الله طلب بخشش کن. «وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ» و در مسائل با آن‌ها مشورت کن. سبب نشود که عبرت بگیری چون این‌جا خطا کردند دیگر تصمیم بگیری هیچ وقت در کارها از آن‌ها مشورت نگیری، از آن‌ها مشورت بگیر، «فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ» پس وقتی که عزم خود را جزم کردی، کاری را قطعی کردی پس آن‌موقع بر الله توکل کن، دیگر نتیجه هر چه شد بر الله توکل کن، بعد از اتمام کار اگر طور دیگر از کار در آمد اول بر نگرد که آن‌ها را مواخذه کنی که الله انسان‌های متوکل را دوست دارد:«فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ»

 «إِنْ يَنْصُرْكُمُ اللَّهُ فَلَا غَالِبَ لَكُمْ ۖ وَإِنْ يَخْذُلْكُمْ فَمَنْ ذَا الَّذِي يَنْصُرُكُمْ مِنْ بَعْدِهِ ۗ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»(آل‌عمران/١٦٠)

اگر الله شما را نصرت دهد پس هیچ کس نیست که بر شما غالب شود و اگر شما را رها کند، پس کیست که شما را یاری دهد بعد از آن و بر الله باید مومنان توکل کنند.

اگر الله شما را نصرت دهد پس هیچ کس نیست که بر شما غالب شود و اگر شما را رها کند، پس کیست که شما را یاری دهد بعد از آن و بر الله باید مومنان توکل کنند. «وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»

«وَمَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَغُلَّ ۚ وَمَنْ يَغْلُلْ يَأْتِ بِمَا غَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۚ ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ»(ال‌عمران/١٦١)

شایسته نیست برای هیچ پیغمبری که در اموال غنیمت خیانت کند و کسی که این کار را انجام داد روز قیامت می‌آید با همان چیزی که در آن خیانت کرده است، آن‌گاه هر کسی هر آن‌چه که انجام داده به طور کامل حقش داده می‌شود و در حق هیچ ‌کس ظلم نمی‌شود.

شایسته نیست برای هیچ پیغمبری که در اموال غنیمت خیانت کند؛ یعنی هر آن‌چه که سهمش نیست، حقش نیست برای خودش بر دارد. خب پیغمبر که هیچ وقت همچنین کاری انجام نمی‌دهد، سربازان پیغمبر به همین شکل، امت پیغمبر به همین شکل؛ یعنی سزاوار هیچ کسی نیست از مومنین، از مسلمان‌ها که در اموال عمومی خیانت کند، چیزی که سهمش نیست برای خودش بردارد، این اجازه را هیچ کسی ندارد. «وَمَنْ يَغْلُلْ يَأْتِ بِمَا غَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ» و کسی که این کار را انجام داد روز قیامت می‌آید با همان چیزی که در آن خیانت کرده، همان چیز همراه او هست و دارد می‌آید، حاضر می‌شود روز قیامت؛ یعنی چیزی را که می‌خواست مخفی کند آن‌جا رسوا می‌شود، این‌ها برای خودش در دنیا مخفیانه بر داشته است. «ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ» آن‌گاه هر کسی هر آن‌چه که انجام داده به طور کامل حقش داده می‌شود و در حق هیچ ‌کس ظلم نمی‌شود.

«أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللَّهِ كَمَنْ بَاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ ۚ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ»(آل‌عمران/۱۶۲)

آیا پس کسی که در جستجوی رضوان الله است به مثل کسی است که دچار خشم الله شده و جای او در جهنم است! و چه بد جایگاهی است!

آیا پس کسی که در جستجوی رضوان الله است، در پی کسب رضوان الله است، آیا این آدم! تصور کنید این آدم که تلاشش بر این است کارهایش را، صحبت‌هایش را، اخلاقش را، عبادت‌هایش را به گونه‌ای تنظیم می‌کند که به رضوان الله منتهی شود آیا این آدم به مثل کسی است که دچار خشم الله شده به آنها توجه نمی‌کند و جای او در جهنم است! آیا این دوتا مثل هم هستند!«وَبِئْسَ الْمَصِيرُ» و چه بد جایگاهی است آن جهنم که به آن دچار می‌شود!

«هُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ»(آل‌عمران/۱۶۳)

آنها درجاتی نزد الله هستند و الله به آنچه که انجام می‌دهند کاملاً بیناست.

آنها درجاتی نزد الله هستند؛ یعنی این مردم، این بندگان، هر کسی نزد الله درجه‌ای را کسب می‌کند. هیچ کدام با اعمال متفاوت مثل هم نیستند، درجات هم متفاوت می‌شود پس آنها نزد الله درجات دارند و درجه‌شان متفاوت است. الله به آنچه که انجام می‌دهند کاملاً بیناست، اعمالشان را می‌بیند

«لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ»(آل‌عمران/۱۶۴)

قطعاً الله بر مؤمنان منت گذاشت آنگاه که در میان آن‌ها پیامبری را از بین خودشان مبعوث کرد که بر آنها آیات الله را تلاوت می‌کند و آن‌ها را (از رذائل اخلاقی) پاک می‌کند و کتاب و حکمت را به آنها آموزش می‌دهد و اگرچه قبل از آن در گمراهی واضحی بودند.

قطعاً الله بر مومنان منت گذاشت؛ يعنی نعمت ویژه خودش(نعمت بزرگش) را بی‌زحمت، نصیب مؤمنان کرد. چه چیزی؟ آنگاه که در میان آنها پیامبری را از بین خودشان مبعوث کرد و انتخابش کرد که آن پیامبر بر آنها آیات الله را تلاوت می‌کند و آن‌ها را از رذائل اخلاقی، از صفات بد پاک می‌کند و کتاب و حکمت روش درست زندگی را به آنها آموزش می‌دهد و الله این نعمت را به بندگانش داد و اگرچه قبل از آن در گمراهی واضحی بودند. «وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ»

«أَوَلَمَّا أَصَابَتْكُمْ مُصِيبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَيْهَا قُلْتُمْ أَنَّىٰ هَٰذَا ۖ قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ»(آل‌عمران/۱۶۵)

آیا آنگاه که مصیبتی به شما رسید که قبل از آن شما دو برابرش صدمه را وارد کرده بودید گفتید: «از کجا آمد!» بگو از جانب خودتان بود. بدون شک که الله بر هر چیزی توانمند است.

آیا آنگاه که مصیبتی به شما رسید! در جنگ احد صدمه دیدید که قبل از آن شما دو برابرش صدمه را وارد کرده بودید و «أَصَبْتُمْ مِثْلَيْهَا» دو برابرش به نیروی دشمن، به کافران آن زمان، صدمه وارد کرده بودید و خودتان در جنگ احد صدمه دیدید. آن موقع جنگ بدر بود که صدمه وارد کردید، الان که خودتان شکست خوردید یا صدمه دیدید گفتید که از کجا آمد! ما که مسلمانیم، ما که مؤمنیم، چه شد! چرا ما شکست خوردیم! این مصیبت از کجا آمد! «قُلْ» به آنها بگو «هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِكُمْ ۗ آن از خودتان است، از جانب خودتان بود، خودتان یک کارهایی انجام دادید یک خطاهایی که این صدمه بر شما وارد شد، نافرمانی و حتی آن آزادسازی اسرا در جنگ بدر و همان نافرمانی پیامبر که او را رها کردند (و تمام آنها که توضیحش گذشت) «إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ» بدون شک که الله بر هر چیزی توانمند است.

حالا باز نکته‌ای که هست، الله مطلبی را بیان‌ می‌کند به مثل یک قانون که اگر الله شما را نصرت داد هیچ کس نمی‌تواند شما را شکست دهد، شما را رها کرد هم هیچ کس نمی‌تواند به دادتان برسد، این‌ها را ما به شکل بی‌قاعده تصور نکنیم، باز یکی از نکات مهمی است برای فهم قرآن. خود الله بیان کرده که چه‌کار کنید که الله شما را نصرت دهد، حالا می‌گوید که اگر الله شما را نصرت داد؛ یعنی شما آن‌کارها را انجام دادید و الله شما را نصرت داد هیچ‌ کس بر شما غالب نمی‌شود که بیان فرمود، مثلا خواندیم «بَلَىٰ ۚ إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا» و اگر خدا شما را رها کرد، خب کی رها می‌کند؟ چطوری الله ما را در مشکلات رها می‌کند باز هم بیان فرمود «إِذَا فَشِلْتُمْ وَتَنَازَعْتُمْ» با نافرمانی، با این‌ها انسان رها می‌شود، خدا به او نصرت نمی‌دهد، پس این باز هم نکته‌ای هست، چیزهایی که الله بیان می‌کند همه‌ی آن‌‌ها بر اساس ضوابط و قواعد است که خود الله بیان فرمود.