وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَأً وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا فَإِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَكُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَإِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ فَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ وَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا» (نساء/۹۲)

و ممکن نیست برای یک مومن که مومنی را بکشد مگر به خطا و اشتباه، و کسی که مومنی را از روی خطا کشت پس بر او واجب است  برده‌ای مومن را آزاد کند، و دیه‌ای که به سوی اهلش تسلیم می‌کند، پرداخت می‌کند؛ مگر که خانواده مقتول با صدقه دادن بگذرند. پس اگر آن شخصی که کشته شده از قومی باشد که دشمن شما هستند؛ اما آن شخص مومن است، پس آزاد کردن برده‌ای مومن است، و اگر از قومی بود که میان شما و آنها پیمان بود، پس هم دیه‌ای است که تحویل می‌دهد به خانواده مقتول و هم باید برده‌ای مومن آزاد کند، پس اگر برده‌ای نیافت که آن را آزاد کند، پس باید دو ماه پشت سر هم روزه بگیرد، الله این را  از جانب خودش (به عنوان) پذیرش توبه پذیرفته والله بسیار دانای حکیم است.

و ممکن نیست برای یک مومن که مومنی را بکشد مگر به خطا و اشتباه، در آیات قبل بحث سیاسی و حکومتی بود آنهایی که نفوذی بودند جاسوس‌ها و اگر قدرت حاکمه آنها را گیر آورد می‌تواند آنها را و به هر شکلی  تنبیه، زندانی یا قتل کند. این آیه در مورد آحاد مومنین صحبت می‌کند که امکان ندارد یک شخص مومن، به صورت فردی، مومن است بیاید یک مومن دیگری را در هیچ شرایطی به قتل برساند. یعنی هیچ اما و اگر و تبصره‌ای ندارد حتی کسی که اگر قاتلی پدر آن شخص را به قتل رسانده، خود آن مومن، حق ندارد آن قاتل را قصاص کند، باز هم برمی‌گردد به امر حکومتی. پس در هیچ صورتی امکان ندارد یک شخص مومن به صورت فردی بیاید یک مومنی دیگری را به قتل برساند. در هیچ صورتی امکان ندارد مگر که از روی خطا و اشتباه باشد. سنگینی قضیه و قتل را دارد به تصویر می‌کشد. از روی خطا و اشتباه هم که واضح است یک وقت اشتباه بدون قصد و غرض کاری انجام دهد حالا امکان دارد یک وقتی در یک مسئله‌ای کوتاهی می‌کند و در اثر آن کوتاهی کسی جانش را از دست می‌دهد. حالا راننده باشد یا در هر حادثه زندگی امکان دارد پیش بیاید. یا مثلاً یک شخصی راننده است می‌داند که لاستیک ماشین یا ترمز ماشینش نقص دارد، سهل انگاری می‌کند و چپ یا تصادف می‌کند و در نتیجه یک یا چند نفر در ماشینش کشته می‌شوند؛ یا به  یک ماشین دیگر می‌زند، و از آن طرف افرادی را می‌کشد، این خطا است، عمداً نرفته که آن را قصداً بکشد. یا مثلاً در رانندگی که بیشترحوادث از اینجا است، مثلاً با سرعت غیر مجاز، رانندگی کند یا در مسیر رانندگی با گوشی موبایلش بازی کند یا مثلاً خواب‌آلود است، و با آن وضعیت رنندگی کند و دچار سانحه شود. در تمام این مسائل ولو که هیچ قصدی نداشته است که کسی را به قتل برساند؛ ولی این خطا را اگر رخ داد به همین سادگی از آن عبور نمی‌شود، چون خطایش در یک مسئله خیلی سنگینی اتفاق افتاده است، و آن گرفتن جان یک انسان است و چون جان یک انسان، برای الله خیلی مهم است،   «وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ»   و کسی که از روی خطا مومنی را کشت، پس آزاد کردن برده‌ای است، بر آن واجب است برده‌ای را آزاد کند. آن شخص، آزاد یک نفر را از جامعه، از دنیا برداشته است، آن را به این حادثه انتقال داده است، یک برده‌ای که تقریباً شبیه انگار یک شخصی است که از خودش هیچ اختیاری ندارد و به مردگان شبیه است، آن شخص را یعنی  یک برده را آزاد می‌کند. یعنی یک نفر را به جامعه اضافه می‌کند، همان طوری که یک نفر را از جامعه کم کرد. پس مجازات آن آزاد کردن برده‌ای مومن است. و دوم: دیه‌ای  که به سوی اهلش تسلیم، پرداخت می‌کند.   «إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا»  مگر که خانواده مقتول بگذرند، صدقه بدهند و اسمش هم صدقه گذاشته یعنی بخشش خانواده مقتول، مثل اینکه دارند پولشان را صدقه می‌دهند   «إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا»

به عنوان تشویق برای بخشش. و این دیه‌ای که پرداخت می‌شود حالا قرآن به صورت باز فرموده  «فَدِيَةٌ»  ودیه‌ای که مبلغش را تعیین نکرده  چون تعیین دیه بستگی به عرف جامعه دارد. برای مرد و زن هم تعیین نکرده است، این باز هم به عرف آن جامعه، آن زمانه برمی‌گردد، و قرآن چون برای همه زمانه‌هاست و برای همه فرهنگ‌های جوامع‌های مختلف است تعیین نکرده نه در قرآن و نه در احادیث پیامبر به صورت قطعی تعیین نشده که دیه زن یا مرد مشخص شود. حالا عرف در کشورهای مختلف فرق می‌کند. اساسی که وجود داشته بر اساس صد شتر است، منتها باز هم در جوامع مختلف آن اندازه کم و زیاد می‌شود. و در تعیین دیه همان طوری که هر ساله تغییر می‌کند، در تعیین دیه خیلی مسائل دخیل است حتی تورم آن کشور، درآمد ماهانه آن کشور، همه آن‌ها در تعیین دیه تاثیر دارد به همین خاطر الله مسئله را باز بیان فرموده؛ و دیه‌ای که به اهلش پرداخت می‌کند. حالا چقدر، خودتان: ای انسان‌ها، ای متخصصین اقتصاد، ای قانون دانان، شما تعیین کنید. «فَإِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَكُمْ»  پس اگر باشد آن شخصی که کشته شده، از قومی که برای شما دشمن هستند یعنی دو تا کشور در حال جنگ هستند این یکی شهروند است و آن یکی کشوری که با هم در حال جنگ هستند به قتل می‌رساند. «وَهُوَ مُؤْمِنٌ» اما آن شخص مومن است، آن شخص نظامی نیست، شهروند است و مومن هم هست؛ ولی در کشوری دارد زندگی می‌کند که با آن کشور سر جنگ دارند. در این صورت «وَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ» پس آزاد کردن برده‌ای مومن است. دیگر دیه‌ به آن خانواده‌ای که کافر هستند پرداخت نمی‌شود و آن شهری که با آنها در جنگ هستند این قدرت مالی دیه، به آن کشور، به آن خانواده، تحویل داده نمی‌شود. چون یک شخصی از جامعه کم شده که آن جامعه دشمن این‌ها هستند، و با دادن دیه آنها را تقویت نمی‌کند. «وَإِنْ كَانَ مِنْ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ» ولی اگر باشد از قومی که بین شما و بین آن‌ها پیمان است یعنی شما در جنگ نیستید، شما درصلح هستید و با همدیگر دارید زندگی می‌کنید،  مسالم هستید، در این صورت «فَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ»  پس هم دیه‌ای است که به خانواده‌اش تحویل می‌دهد و هم آزاد کردن برده مومن است. هر دو باید انجام دهد۰  «فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّه»  پس اگر برده‌ای نیافت که آن را آزاد کند چون قرآن پیش بینی داشته آن زمان کسی تصورش نمی‌کرد روزی بیاد که برده نباشد از بس که بازار برده‌ها و برده‌فروشی  آن‌قدر در همه جا فراوان بود کسی تصورش هم نمی‌کرد؛ ولی همین قوانین که اسلام برای برده آزاد کردن و تشویق‌ها گذاشت پیش بینی داشت که در آینده برده نخواهد بود پس حالا کسی که برد‌ه‌ای نیافت پس دو ماه پشت سر هم، روزه گرفتن. «مُتَتَابِعَيْنِ» که اگر در وسط بدون عذر شرعی قطع کرد دوباره از صفر شروع می‌شود. از یک، حتی اگر هر چقدر هم روزه گرفته باشد.  «تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ» این پذیرش توبه‌ای از جانب الله است، که شما از این کارتان پشیمان هستید و دوست دارید خطای شما جبران شود و خدا شما را کاملاً ببخشد. این توبه از جانب الله برای شما گذاشته شده است. این در باز است. «وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا»   و الله بسیار دانای حکیم است؛ این‌ها را گذاشته است. و اگر این‌ها نبود آمار قتل‌ها خیلی بیشتر از این بود که است.

«وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا» (نساء/۹۳)

و کسی که مومنی را از روی عمد بکشد، پس سزای او جهنم است، و در آن ماندگار است و الله بر آن غضب می‌کند، و او را لعنت می‌کند، و برای او عذابی عظیم آماده کرده است.

و کسی که مومنی را از روی قتل عمداً  کشت، پس جزایش جهنم است، در آن ماندگار است. «خَالِدًا فِيهَا  وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ»  الله بر او غضب می‌کند، و او را لعنت می‌کند، و برای او عذابی علیم آماده کرده است. کسی که مومنی را عمداً به قتل برساند. این مجازاتش است و سنگینی قتل یک نفر.

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَىٰ إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فَعِندَ اللَّهِ مَغَانِمُ كَثِيرَةٌ ۚ كَذَٰلِكَ كُنتُم مِّن قَبْلُ فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوا  إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا»  (نساء/۹۴)

ای کسانی که ایمان آورده‌اید زمانی که در راه خدا سفر کردید، احتیاد کنید، و به کسی که به سوی شما صلح و سلام ابراز می‌کند به انگیزه به دست آوردن کالای دنیا نگویید که تو مومن نیستی، پس نزد الله غنیمت‌های زیادی است، شما قبلاً این چنین بودید پس الله بر شما منت نهاد، پس احتیاط کنید بدون شک الله به آنچه که انجام می‌دید کاملاً آگاه است.

ای کسانی که ایمان آورده‌اید زمانی که شما در راه خدا سفر کردید پس خیلی احتیاط کنید، خیلی مواظب باشید و به کسی که به سوی شما صلح و سلام ابراز می‌کند نگویید که تو مومن نیستی.  «تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا» به انگیزه به دست آوردن کالای دنیا. یک وقتی شما در سفر هستید مثلاً سفر جنگی است و در آنجا شخصی اظهار تسلیم بودن یا اظهار مسلمانی می‌کند می‌گوید که من مسلمان هستم یک وقت نباشد که شما به خاطر اینکه به خاطر به پول و کالای دنیا برسید حرفش را باور نکنید و آن را بکشید،  «لَسْتَ مُؤْمِنًا»  من قبول ندارم تو مومن نیستی، تو نقشه داری و به این بهانه آن را بکشید. چون آیه اول: در مورد کشتن مومن به خطا بود، آیه دوم: کشتن مومن به قصد بود، آیه سوم:  به یک بهانه‌ای شخصی را کشتن بود. شخصی به انگیزه پول و مال بود، به انگیزه سیاسی، به انگیزه رقابت و به هر انگیزه‌ای بخواهد شخصی را به قتل برساند و بگوید من فکر می‌کردم که این مستحق قتل است و  برای خودش این در را باز کند که شخصی را به قتل برساند. این آیه در مورد این قضیه است که یک وقتی که شما به کسی نگویید که مومن نیستی تا بتوانی آن را به قتل برسانی، و  از آن طرف یک کالایی از دنیا به دست بیاوری.  «فَعِندَ اللَّهِ مَغَانِمُ كَثِيرَةٌ»  اگر شما غنیمت می‌خواهید پیش الله غنیمت‌های زیادی است بروید جای دیگر از مال دنیا طلب کنید نیایید با آدم کشی به یک مقامی به یک چیزی برسید.  «كَذَٰلِكَ كُنتُم مِّن قَبْلُ» شما هم قبلاً این چنین بودید.  «فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْكُمْ»  پس الله بر شما منت نهاد، الان شما در وضعیت ثبات و ایمان رسیدید، امکان دارد طرف ابتدای مسلمانی‌اش باشد، تازه تصمیم گرفته، الان می‌خواهد  مسلمان باشد. اینکه شما الان این همه تجربه و زمان در اسلام سپری کرده‌اید شما هم روز اول یک مسلمان تازه کاری بوده‌اید. الان آن تازه شروع کرده، یک وقتی به خودتان مغرور نشوید که اسلام آن را نپذیرید. «فَتَبَيَّنُوا» پس خیلی حواستان را جمع کنید و قضیه را واضح و روشن کنید، وقتی می‌خواهی دست به آسیب زدن به کسی ببرید.  «إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا»  بدون شک، الله به آنچه که انجام می‌دهید کاملاً آگاه است از درونتان هم با خبر است