«لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ ۚ نَصِيبًا مَفْرُوضًا»(نسا‌ء‌/۷‌)

برای مردان بهره‌ای است از آن‌چه که پدر و مادر و نزدیکان به‌ جا گذاشته‌اند، وبرای زن‌ها هم نصیبی است (بهره‌ای است) از آن‌چه که پدرو مادر و نزدیکان از خود به‌ جا گذاشته‌اند، خواه کم باشد یا زیاد، سهمی‌ مشخص و تعیین شده است.

دو تا جمله دارد بیان می‌کند وقتی پدر خانه یا مادر خانه یا یکی از قوم و خویشان درجه یک وقتی فوت می‌شود می‌گوید مردان سهم دارند در آن چیزی‌که از میت به‌ جا  مانده‌ و دقیقاً خانم‌ها هم سهم دارند در آن‌چه که میت از خودش به‌ جا گذاشته و با این قضیه، با این آیه دارد سهم زن‌ها را تثبیت می‌کند که هیچ‌کس حق ندارد خانم‌ها را از دور میراث بردن خارج بکند، این یک «مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ» کم باشد از آن یا زیاد. به بهانه‌ی این‌که این مال، منقول هست، غیر منقول هست این ملک است، این زمین است، این طلا است و در این‌ها زن سهم دارد و در این ملک‌ها مثلاً در زمین فلان‌جا، در یک منطقه‌ی دور، در یک صحرا، زن چه به زمین! و زن سهمی در آن ندارد، به این بهانه‌ها بخواهد زن را محروم بکند هم این عبارت را بیان فرمود: «خواه کم باشد یا زیاد» هرچه باشد مرد سهم دارد زن هم سهم دارد، «نَصِيبًا مَفْرُوضًا» سهمی‌ است مشخص شده، همین‌جوری  نیست کسی توجیه بکند و کسی را گول بزند و به‌ قول معروف شیره سر کسی بمالد و آن را محروم بکند؛ سهم‌ها هم مشخص شده، کسی نمی‌تواند سوءاستفاده بکند حالا آن مشخص شده کجاست؟ سه تا آیه بعد می‌رسیم و حالا آیاتی که جلو روی‌مان هست.

«وَإِذَا حَضَرَ الْقِسْمَةَ أُولُو الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينُ فَارْزُقُوهُمْ مِنْهُ وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَعْرُوفًا»(نساء/۸)

وهرگاه در مجلس تقسیم، نزدیکان و یتیمان و بینوایان حاضر شدند آن‌ها را هم برخوردار کنید و به‌طور شایسته با آن ها صحبت کنید.

وهرگاه حاضر شدند در مجلس تقسیم، موقع تقسیم و میراث، اگر حاضر شدند نزدیکان آن‌هایی که دیگر سهمی ندارند، (قوم و خویشان) و یتیمان که سهمی ندارند و بینوایان که سهمی ندارند اگر در مجلس تقسیم میراث حاضر شدند، «فَارْزُقُوهُمْ مِنْهُ» آن‌ها را هم برخوردار کنید یک چیزی به آن‌ها هم بدهید، «وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَعْرُوفًا» و به‌طور شایسته، با آن ها صحبت بکنید، یک وقتی چون سهمی ندارند پرخاش نکنید، یک وقتی چون یک مقدار کم به آن‌ها دادید با ناراحتی آن‌ها را دور نکنید، به آن‌ها توضیح بدهید که حالا این مقدار میراث، دیگر بیش‌تر ظرفیت ندارد، دیگر برای‌شان دعا بکنید خدا به شما هم مال و ملک و سرمایه و دارایی بدهد برای‌شان دعا بکنید، برای‌شان حرف‌های شیرین، توجیه‌های خوب، سخن شیوا و قشنگ و شیرین با آن‌ها به صورت شایسته صحبت بکنید و از دل آن‌ها در بیاوردید که یک وقتی با ناراحتی از پیش شما نروند، یک چیزی به آن‌ها بدهید و دیگر مابقی و با زبان جبران کنید، به آن‌ها توضیح بدهید یعنی هم لحاظ مالی و هم به لحاظ روحی دارد قرآن آن‌ها را مورد توجه قرار می‌دهد که یک وقتی بین شما و آن‌ها کدورتی بعد از تقسیم میراث پیش نیاید.

«وَلْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعَافًا خَافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللَّهَ وَلْيَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا» (نساء/۹)

و باید بترسند آن کسانی که اگر ذریه‌ی ضعیفی از پشت سرشان به‌ جا گذاشتند که بر آن‌ها می‌ترسند، الله را مد نظر قرار دهید و باید گفتار عادلانه و درست انجام دهند.

و باید بترسند آن کسانی که اگر ذریه‌ی ضعیفی از پشت سرشان به‌ جا گذاشتند که بر آن‌ها می‌ترسند، یعنی شما تصور بکنید خودت مردی و اگر بمیری بعد از خودت ذریه‌ی ضعیفی به‌جا می‌ماند، فرزندانت خرد و کوچک هستند، برادرهایت کوچک هستند، خردسال هستند و این بچه‌هایتان که ضعیف هستند اگر دیگران مراعات حال‌شان نکنند، اگر دیگران حق‌شان را بخورند شما از این قضیه می‌ترسید و دوست ندارید این اتفاق بعد از مرگ برسر بچه‌هایتان بیاید پس بترسید و با یتیم‌های مردم هم به مثل آن‌جوری که دوست داری با یتیم‌های خودت با بچه‌های خودت برخورد بشود شما هم با یتیم‌های مردم همان‌جور برخورد بکنید، همان‌جور تعامل بکن، آن‌چه برای خودت می‌پسندی برای دیگران بپسند چون یک وقت امکان دارد مثلاً یک شخص فوت می‌شود مثلاً چهار تا برادرند یکی از برادر‌ها فوت می‌شود بعد پدرشان فوت می‌شود حالا با سه تا برادر ماندند آن کسی که قبل از پدرش فوت شد یتیم دارد، وقتی پدر خانه فوت شد مال میراث به چه کسی می‌رسد؟ به آن سه تا برادر، به آن کسی که قبل از پدرش فوت شده به او نمی‌رسد، به یتیم‌ها هم نمی‌رسد حالا الله این‌جا از خودش مایه می‌گذارد که شما ای سه تا برادران، شما خودتان را جای آن برادرتان بگذارید که قبل از شما فوت شده و بچه های ضعیفی دارید، آیا دوست ندارید عموهایشان از بچه‌هایتان حمایت کنند؟ حالا که شما عموی آن بچه‌ها هستید، از آن مال و میراث قبل از تقسیم یک سهم خوبی از خودتان بدهید به آن یتیم‌های برادرتان بدهید و خودتان را جای آن بگذارید و از خدا بترسید «فَلْيَتَّقُوا اللَّهَ» الله را مد نظر قرار بدهید پس باید الله را مد نظر قرار بدهند «وَلْيَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا» و باید گفتار عادلانه و درست انجام بدهند، نگویید که چون سهمی ندارند ما به آن‌ها نمی‌دهیم، توجیه نکنید، دلیل الکی نیاورید که از سر خودتان بیندازید، حرف محکم و عادلانه بزنید، طرف‌تان الله است نه یتیم‌هایی که نمی‌فهمند، آن‌ها را فقط راضی کنید؛ آن‌ها را رهاکنید و دورشان بکنید طرف‌تان الله است، عادلانه حرف بزنید و آن‌ها را از مال میراث برخوردار بکنید یا حالا به هر شکل دیگر یک نفر در حیات خودش حتی، در حیات خودش می‌خواهد تقسیم بکند به فرزندانش بدهد، توجه بکند، آن افراد ضعیف در خانواده و فامیل هم مد نظر قرار بدهد به آن‌ها هم یک چیزی در نظر بگیرد، آره این کار را هم انجام بده، خودشان را جای آن بگذارد که اگر بمیرد و ضعیف باشد چه اتفاقی میفتد؟ دوست ندارد! الان همان اتفاق برای آن‌ها پیش آمده پس آن‌ها را هم مدنظر قرار بده و به هر شکل حتی در حیاط زندگی معمولی ما هم به همین شکل، ما اگر بمیریم چه‌جوری انتظار داریم حالا به نسبت بقیه‌ی مردم هم وقتی با مشکل مواجه می‌شوند ما همان رفتار را انجام بدهیم که دوست داریم با خودمان انجام بدهند.

«إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَىٰ ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارًا ۖ وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا» (نساء/۱۰)

بدون‌ شک آن کسانی که اموال یتیمان را به ظلم می‌خورند اما در حقیقت دارند در شکم‌هایشان آتش می‌خورند به زودی در همان آتش شکم‌شان برافروخته می‌شود.

بدون‌ شک آن کسانی که اموال یتیمان را به ظلم می‌خورند، خوردن اموال یتیم اشکال ندارد وقتی به ظلم نباشد مهمانی هست، چیز‌هایی دیگر، مشارکت‌ مالی هست در صورتی که به ظلم دارد اموال یتیم را می‌خورد این‌ها در حقیقت دارند در شکم‌هایشان آتش می‌خورند، آتش می‌بلعند، تو شکم‌شان می‌ریزند. «وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا» و خیلی زود آتشی که دارای شعله‌های  فراوان و سوزندگی وحشتناکی هست به زودی آن آتش را از جسم‌شان روشن می‌کنند از همین شکم‌شان که با خوردن مال یتیم تو شکم‌شان ریختند، آن آتش ریختند و تو جهنم همان آتش شکم‌شان برافروخته می‌شود، آن‌قدر برافروخته می‌شود که دیگر جهنمیان شکم‌شان از این آتش شکم‌شان عذاب می‌کشند و آن‌ها هم معذب می‌شوند. «وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرًا» هم به معنای داخل شدن به آتش هست و هم به معنای برافروخته کردن‌ آتش، حالا با توجه به ریشه‌ی کلمه.

«يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ ۖ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ ۚ فَإِنْ كُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ ۖ وَإِنْ كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ ۚ وَلِأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِنْ كَانَ لَهُ وَلَدٌ ۚ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ ۚ فَإِنْ كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ ۚ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ ۗ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ لَا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعًا ۚ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا» (نساء/۱۱)

الله شما را در مورد اولادتان سفارش می‌کند؛ برای پسر به اندازه‌ی بهره‌ی دو دختر است، پس اگر آن دختران دو به بالا بودند، دو سوم میراث از آن‌چه که به‌ جا مانده‌ است می‌برند، واگر یک دختر باشد، نصف میراث را می‌برد و برای پدر و مادرش و برای پدرش یک  ششم و برای مادرش هم یک ششم است، از آن‌چه که از آن میت به‌جا مانده‌ درصورتی‌‌ که آن میت فرزندی دارد، پس اگر برای میت فرزندی نباشد میراث‌بر او پدر و مادرش است، پس برای مادرش یک‌ سوم و دو سوم باقی مانده که معلوم است سهم پدرش می‌شود پس اگر آن میت برادرانی داشته باشد پس برای مادرش یک‌ ششم است بعد از وصیتی است که میت به آن وصیت کرده، یا بعد از دینی است که بر عهده دارد؛ پدرتان و فرزندان‌تان شما نمی‌دانید که کدام‌شان به نسبت شما نافع‌تر هستند، این فریضه از جانب الله تعیین شده، بدون شک که الله بسیار دانا و بسیار با حکمت است.

«يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ» الله شما را سفارش می‌کند به نسبت فرزندان‌تان در مورد اولادتان، «أَوْلَادِ» پسر و دختر. الله شما را سفارش می‌کند مواظب باشید، ملاحظه بکنید، به همه لحاظ در فکر فرزندان‌تان باشید و یکی از آن موارد بحث میراث هست  «لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ» برای پسر به اندازه‌ی بهره‌ی دو دختر هست یا برای برادر، به اندازه‌ی بهره‌ی دو خواهر هست، مثلاً اگر دو تا خواهر و برادرند آن برادر دو برابر میراث گرفت خواهر شد نصف، نصف برادر، خب آن خواهر ناراحت نشود چون ایشان هم ازدواج می‌کنند با یک مرد دیگر که آن مرد در آن خانواده دقیقاً به مثل برادرش آن هم دو برابر ارث گرفته، خواهرش نصف، خودش دو برابر ارث گرفته و این دختر خانه با آن مرد که دو برابر ارث گرفته ازدواج می‌کند و از آن دو برابر ارث، این استفاده می‌کند و اگر برادرش دو برابر از خودش ارث گرفته هم باز ناراحت نباشد، چون این برادر خودش نمی‌خورد، این برادر قدرت مالیش بالا می‌رود با یک دختر دیگر، در آن خانواده که دقیقاً آن دختر نصف میراث گرفته، این دو برابر، آن‌ چیزی که بیشتر میراث گرفته می‌رود با آن یکی دختر ازدواج می‌کند و با آن تقسیم می‌کند در زندگی و در نتیجه باهم مشترکند این سهم بیش‌تر آن دختر می‌خورد از این پسر خانه و آن یکی خانواده هم سهم بیش‌تر دختر این یکی خانه از او استفاده می‌کند و در نتیجه می‌شود عادلانه «لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ»، پس این‌ها پیش‌بینی شده که دارد این‌ها را بیان می‌فرماید و الا که هیچ کاری نداشت می‌گوید: «به اندازه‌ی هم». قرار است یک اتفاقات دیگری بیفتد‌، یک مسئولیت‌های دیگر قرار است تعریف بشود به خاطر آن  مسئولیت‌ها، این‌جوری شده و الا که الله قصد ندارد بندگانش را اذیت کند، الله‌ای که عادلانه‌تر از همه می‌گوید وعادل‌تر از همه هست که نمی‌خواهد کوچک‌ترین ظلمی بکند این برای یک چیز دیگر هست. «فَإِنْ كُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ » پس اگر آن دختران دو به بالا بودند  «فَوْقَ اثْنَتَيْنِ»  تعدادشان دونفر به بالا بود،  «فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ» دو سوم میراث از آن‌چه که به جا مانده می‌برند، سه‌میلیارد، دومیلیارد سهم دو دخترمی‌شود. دو میلیارد سهم سه دختر یا بیش‌تر می‌شود. «وَإِنْ كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ» واگر یک دختر باشد، تک دختر هست «فَلَهَا النِّصْفُ» نصف میراث را می‌برد، سه‌میلیارد‌،  یک میلیارد و نیم سهم خودش است، این فرزندان و خواهر و برادران البته در صورتی که میراث‌بر دیگر، که حالا مفصلش ان‌شاءالله بعداً می‌آید نداشته باشد، خودشان فقط میراث‌بر باشند «وَلِأَبَوَيْهِ» و برای پدر و مادرش، حالا دارد در مورد پدر و مادر خانه صحبت می‌کند؛ فرزندی فوت شده، پدر دارد، مادر دارد و «وَلِأَبَوَيْه»ِ و برای پدر و مادرش «لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِنْ كَانَ لَهُ وَلَدٌ» برای پدرش یک‌ ششم و برای مادرش هم یک‌ ششم هست از آن‌چه که از آن میت به‌جا مانده‌ درصورتی‌‌ که آن میت فرزندی دارد، در صورتی‌ که فرزند دارد؛ پسر یا دختر، پدرش یک‌ ششم، مادرش یک‌ ششم  می‌برد. «فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ» پس اگر برای میت فرزندی نباشد  «فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ» اگر میت فرزندی نداشته باشد و میراث‌برانش پدر و مادرش هستند «وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ» میراث‌برانشان پدر و مادرش هستند «فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ» پس برای مادرش یک‌ سوم و دو‌سوم  باقی‌مانده که معلوم است سهم پدرش می‌شود «فَإِنْ كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ» پس اگر آن میت برادرانی دارد پس برای مادرش یک‌ ششم  است؛ چون وقتی آن میت برادرانی دارد یعنی پدر خانه فرزند دیگر هم دارد که باید از آن‌ها حمایت مالی بکند در این صورت درست است که برادران سهمی نمی‌برند ولی سهم مادر خانه می‌شود یک‌ ششم  و سهم پدر خانه بیش‌تر می‌شود تا بتواند از فرزندان خانه، از برادران میت، حمایت بهتری انجام بدهد تمام این قضایا: «مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ» بعد از وصیتی هست که میت به آن وصیت کرده‌ یا بعد از دینی‌ هست که بر عهده دارد یعنی اگر وصیتی کرده که به کسی غیر از میراث‌بران چیزی برسد و خیری بدهد یا به هر شکل یک چیزی برای خودش یعنی بعد از وفاتش وصیت کرده که مقداری از اموال البته به شرطی‌ که تا یک سوم (از یک‌ سوم کم‌تر باشد) به آن وصیتش عمل می‌شود و بعد از آن دیگر شروع می‌شود به همین تقسیم میراث بر این منوالی که توضیح داد یا اگر میت دینی برگردن دارد مثلاً مهر خانمش را پرداخت نکرده اول آن مهریه خارج می‌شود، اگر قرضی بر عهده دارد آن قرض‌ها اول اخراج می‌شود بعد از این‌که قرض‌ها از مال میراث خارج شد حالا آن مال میراث تقسیم می‌شود. «مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ»، «آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ لَا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعًا» پدران‌تان و فرزندان‌تان، شما نمی‌دانید که کدام‌شان به نسبت شما نافع‌ترند یعنی شما تلاش نکنید پس که با ذهن خودتان با توجیه و تحلیل خودتان، این اموال را تقسیم بکنید شما نگاه به وضعیت حالی خودتان نکنید، آینده معلوم نیست چه اتفاقی بیفتد الان این فرزند خیلی فرزند مهربان و به‌درد بخوری هست، آن یکی  برای خانواده تلاشی نمی‌کند از کجا معلوم فردا آن یکی متوجه شد توبه کرد خدمتگزار پدر و مادر و خانواده‌اش شد و این یکی که الان مهربان است فردا اصلاً چرخ خورد و به سمت و سوی دیگر رفت شما نمی‌دانید الان در زندگی کدام یکی برای شما نافع‌تر است و در آینده بعد از مرگ‌تان کدام یکی برای‌تان نافع‌تر است شما نمی‌دانید پس همین چیزی که الله بیان فرموده تسلیمش بشوید تا مشکل و اختلافات پیش نیاید، بر همین اساس اموال میراث را تقسیم بکنید. «فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ» این فریضه از جانب الله تعیین شده این نصیب‌ها و سهم‌ها از جانب الله به‌عنوان یک واجب تعیین شده است. «إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا» بدون‌ شک که الله بسیار دانا و بسیار حکیم است ما هر چه‌قدر حلم و حکمت داشته باشید به علم و حکمت الله نمی‌رسد، این ها بر اساس علم و حکمت الله است که به این شکل دارد بیان می‌فرماید و شما ایمان داشته باشید به علم و حکمت الله و به این شکل اموال میراث را تقسیم بکنید.